Rozbrajająco szczerze o Fundacji Rodzinnej - cz. I - Powstanie fundacji i rola fundatora

Jeżeli już wysłuchaliśmy szeregu wykładów, webinarów, doradców wskazujących podczas spotkań biznesowych na liczne zalety nowej instytucji albo nawet zadaliśmy sobie trud analizy samej ustawy (może nawet z uzasadnieniem do projektu lub pojawiających się jak grzyby po deszczu publikacji na temat fundacji rodzinnej) najprawdopodobniej przyszedł czas na rozmowę z potencjalnymi beneficjentami lub/i innymi osobami pretendującymi do roli fundatorów. Jeśli już udało się samodzielnie lub z pomocą zaufanego doradcy określić często sprzeczne interesy poszczególnych osób oraz zebrać w sobie wystarczające pokłady zaufania do stabilności prawodawstwa w Polsce, prawdopodobnie zapadła decyzja o założeniu Fundacji Rodzinnej.

Fundator

Kluczową rolę w założeniu fundacji rodzinnej odgrywa bez wątpliwości fundator, którym zgodnie z art.1 ustawy o Fundacji Rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna (lub osoby fizyczne) posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Fundator zakłada fundację, zachowując znaczny wpływ na jej prowadzenia i dalsze kształtowanie jej zasad. Co jednak po jego śmierci? Co prawda jak zdecydował ustawodawca prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne, a więc nie można ich też przekazać następcy (przykładowo nie podlegają one dziedziczeniu). Co jednak intrygujące fundator może powierzyć przysługujące mu uprawnienia innej osobie, określając przy tym zakres tego powierzenia. W tym jednak miejscu pojawia się praktyczne pytanie. Jaki wpływ na tę funkcję ma śmierci fundatora? Kto po śmierci fundatora będzie pełnił powierzoną przez niego funkcję? Odpowiedź wydaje się tylko jedna: o ile nie dana fundacja była założona przez jednego tylko fundatora to....nikt. Po śmierci jedynego fundatora fundacja funkcjonuje bez niego, w oparciu o uprzednio ustalone zasady.

W doktrynie zwraca się uwagę: "w chwili śmierci fundatora wygasa uprawnienie wskazanej przez fundatora osoby do wykonywania określonych uprawnień fundatora. Zgodnie z art. 101 § 2 k.c. wynika, że umocowanie wygasa ze śmiercią mocodawcy, chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Skoro ustawa o fundacji rodzinnej nie pozwala na przeniesienie uprawnień fundatora (uprawnienia są niezbywalne) to należy przyjąć, że treść stosunku prawnego będącego podstawą umocowania nie pozwala na obowiązywanie pełnomocnictwa po śmierci mocodawcy."¹

Wracając jednak do osoby fundatora i jego roli należy wskazać, że fundacja rodzinna może zostać założona przez więcej niż jednego fundatora. Nie ma przy tym w ustawie jakichkolwiek wymogów co do stopnia pokrewieństwa między nimi. Nie ma więc przeszkód aby jedną fundację w celu ochrony integralności firmy, założyli niespokrewnieni ze sobą wspólnicy. Jakie to ma jednak konsekwencje praktyczne? Otóż trzeba mieć w takiej sytuacji w pamięci, żę o przyszłości często wielopokoleniowych firm będą musieli w przyszłości w miarę zgodnie zdecydować przedstawiciele dwóch niespokrewnionych rodzin. Dodatkowym utrudnieniem praktycznym jest rozważenie sposób opodatkowania wypłat do beneficjentów, które to w końcu jest uzależnione od relacji pomiędzy fundatorem a beneficjentem. Ustawodawca wprowadził wprawdzie dość zawoalowane ograniczenie co do mnogości beneficjentów. Mianowicie dopuszczalne jest ustanowienie fundacji w drodze testamentu na wypadek śmierci. Co jednak dość naturalne w świetle przepisów prawa spadkowego, fundacja może mieć wówczas wyłącznie jednego fundatora - spadkodawcę. Niewątpliwie ten sposób ustanowienia fundacji należy raczej zastosować w sytuacji gdy okoliczności faktyczne wskazują, iż może zabraknąć czasu za życia fundatora na przeprowadzenie "klasycznego" powołania fundacji do życia.

Utworzenie fundacji i statut

Utworzenie fundacji ma szereg podobieństw do tworzenia spółki prawa handlowego.

Pierwszym etapem jest dokonanie przez fundatora oświadczenia woli o powołaniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim lub wspomnianym powyżej testamencie. Obligatoryjne jest przy tym sporządzenie statutu fundacji. Co istotne dla ważności tych czynności niezbędne jest zachowanie formy aktu notarialnego. Podobnie jak w przypadku spółek kapitałowych, już w tym momencie powstaje fundacja rodzinna w organizacji, posiadająca zdolność prawną, korzystająca z pełnego zakresu przyznanych jej ustawowo uprawnień. Praktyczną zaletą tego rozwiązania jest fakt, że zapewne z uwagi na ilośc procesów rejestracyjnych w początkowym okresie stosowania przepisów należy się spodziewać przedłużających się terminów dokonania wpisu w stosownym rejestrze.

Co jednak musi się znaleźć w prawdopodobnie najważniejszym dokumencie rejestrowym Fundacji Rodzinnej? Odpowiedź zawarł ustawodawca w art. 26 ustawy o Fundacji Rodzinnej. Należą do nich m.in.: nazwa i siedziba fundacji, szczegółowy cel fundacji, czas trwania, wartość funduszu założycielskiego, zasady powoływania i odwoływania organów fundacji oraz zakres ich kompetencji. Nie wdając się w tym miejscu w szczegóły regulacji i dobrych praktyk w regulacji powyższych aspektów warto zwrócić uwagę na kwestię poufności co do danych identyfikacyjnych beneficjentów. Na kwestie tę szczególną uwagę zwracali przedsiębiorcy w toku konsultacji społecznych. Fundator zachowuje bowiem prawo wyboru, czy wskazać beneficjentów imiennie lub w sposób możliwy do ich łatwej identyfikacji (np. zstępni), czy też zamieścić te informacje dopiero na liście beneficjentów, zapewniając większą poufność. Wybór tej drugiej jednak opcji nie pozwala na zagwarantowanie pełnej dyskrecji. Personalia co najmniej jednego beneficjenta podlegać będą zawsze ujawnieniu. Wynika to oczywiście z obowiązku wskazania w rejestrze fundacji członków jej organów, dotyczy to także zgromadzenia beneficjentów. Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie aby za swojego życia takim beneficjentem uprawnionym do zasiadania w zgromadzeniu beneficjentów był sam fundator. Takie rozwiązanie pozwoli ochronić prywatność pozostałych osób z rodziny fundatora.

Kolejnym krokiem przy tworzeniu fundacji rodzinnej jest sporządzenie spisu mienia, ustanowienie organów fundacji, wniesienie funduszu założycielskiego, a następnie wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych.

Postępowanie rejestrowe i rejestr fundacji

Postępowanie rejestrowe również jest podobne jak w przypadku rejestracji spółki prawa handlowego, przy czym przynajmniej na ten moment nie jest ono możliwe poprzez elektroniczną platformę. Zachodzi więc konieczność złożenia tradycyjnego („papierowy”) wniosku wraz z załącznikami.

Rejestr fundacji rodzinnych prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, a do samego postępowania rejestrowego stosuje się przepisy kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym. Ma to także wpływ na pewne ograniczenie dostępu do danych fundacji gdyż osoba chcąca zapoznać się choćby z treścią statutu, będzie musiała się pofatygować do Piotrkowa Trybunalskiego aby przeglądać akta rejestrowe danej fundacji. Trzeba przy tym pamiętać, żę o ile rejestr jest jawny i każdy ma prawo otrzymać poświadczone odpisy, wyciągi, zaświadczenia oraz informacje z rejestru, o tyle akta rejestrowe fundacji nie mają już charakteru jawnego, a dostęp do ich przeglądania, w obecności pracownika sądu rejestrowego, mają fundator, członkowie organów fundacji, beneficjenci oraz osoby, które wykażą interes prawny

Fundację do rejestru zgłasza fundator, a jeżeli ustanowiona została w treści testamentu, zgłoszenia dokonuje zarząd fundacji - zgłoszenie podpisują wówczas wszyscy członkowie organu.

Z chwilą wpisu do rejestru, fundacja rodzinna uzyskuje pełną osobowość prawną, a odpowiedzialność osób reprezentujących fundację w organizacji ustaje z chwilą zatwierdzenia wykonanych przez nich czynności przez właściwy organ.

Podatkowe aspekty powstania Fundacji Rodzinnej

Przede wszystkim, wniesienie aktywów do fundacji nie jest traktowane jako odpłatne zbycie, a zatem nie podlega opodatkowaniu po stronie fundatora (odmiennie, niż dokonanie aportu do spółek kapitałowych). Mimo braku wyraźnej regulacji w tym zakresie, Ministerstwo Finansów wskazuje, że taka regulacja nie jest potrzebna, gdyż wynika z ogólnej konstrukcji podatku PIT.

Z perspektywy fundacji otrzymanie aktywów także nie jest opodatkowane.

Ustawodawca nie przewidział także obciążeń ani w podatkach dochodowym, ani w podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC). Na etapie zawiązania aktu założycielskiego i ustanowienia statutu fundacji rodzinnej, notariusze nie będą więc pełnić roli płatnika PCC

Podobnie transakcja pozostaje poza zakresem podatku od spadków i darowizn, skoro podatek ten dotyczy tylko obdarowanych osób fizycznych

Zapraszamy do śledzenia cyklu wpisów o fundacji rodzinnej i kontaktu indywidualnego jeżeli rozważacie Państwo skorzystanie z tej nowej instytucji lub po prostu chcecie poznać szerzej regulacje jej dotyczące. Nasi eksperci z przyjemnością odpowiedzą na wszelkie pytania!

[1] K. Karpiuk, J. Pawłowski, P. Woźniakiewicz: Funkcjonowanie fundacji rodzinnej, od założenia do wykreślenia z rejestru

.